Toen
Jezus de menigte zag, ging Hij de berg op
en, nadat Hij zich had neergezet, kwamen zijn leerlingen bij Hem.
Hij nam het woord en onderrichtte hen aldus:
“Zalig zijn de armen van geest,
want aan hen behoort het Rijk der hemelen.
Zalig de treurenden,
want zij zullen getroost worden.
Zalig de zachtmoedigen,
want zij zullen het land bezitten.
Zalig die hongeren en dorsten naar gerechtigheid,
want zij zullen verzadigd worden.
Zalig de barmhartigen,
want zij zullen barmhartigheid ondervinden.
Zalig de zuiveren van hart,
want zij zullen God zien.
Zalig die vrede brengen,
want zij zullen kinderen van God genoemd worden.
Zalig die vervolgd worden om de gerechtigheid,
want hen behoort het Rijk der hemelen.
Zalig zijt gij, wanneer men u beschimpt, vervolgt
en lasterlijk van allerlei kwaad beticht om Mijnentwil.
Verheugt u en juicht, want groot is uw loon in de hemel.”
Beste vrienden,
Als u in een boekwinkel komt vindt u daar vele meters aan zelfhulpboeken. Boeken waarin staat hoe je leven er beter uit kan gaan zien. Dat moet je doen door anders te gaan denken of andere dingen te gaan doen. Als je je trouw aan het programma van de schrijver houdt dan belooft hij of zij je gouden bergen. Zulke boeken vinden altijd gretig aftrek. Het idee dat wat we doen of hoe we tegen het leven aankijken invloed heeft op ons levensgeluk zit diep in ons. Er zit ook wel een kern van waarheid in.
Je kan er echter ook teveel in geloven. Dan ga je misschien denken dat je alles zelf in de hand hebt, en dat je zelf elk moment verantwoordelijk bent voor je geluk. Dan wordt die hoopvolle boodschap dat je misschien iets aan je eigen leven kan verbeteren een soort dwingeland. Je kan dan naar niks of niemand anders meer wijzen als je ongelukkig bent. Ben je treurig? Dan had je maar beter moeten mindfullnessen of je nauwer aan de Twaalf Regels voor het Leven moeten houden.
Je kan dan zo geobsedeerd raken door jezelf telkens te willen verbeteren dat je er juist extra ongelukkig van wordt. Zo gaat dat als mensen het gevoel hebben dat zij in hun eentje verantwoordelijk zijn voor hun welzijn, dan jaag je uiteindelijk achter je staart aan.
Het Evangelie vertelt ons een ander verhaal. Daar wil ik het kort even over hebben. Ik had het gisteren met een vriend over dit evangelie en ik zei: “ik zou er eigenlijk een hele prekenserie over moeten schrijven, negen preken. Eén over elke zaligspreking”, dan pas doe je er een beetje recht aan. Hij vond dat een uitstekend idee en ik ook wel maar – ik heb helaas geen anderhalf uur om te spreken vandaag. Geen negen preken achter elkaar vandaag.
We moeten ons beperken, dus ik wil de Evangelietekst van vandaag samenbrengen tot drie vragen, en daar dan wat over zeggen.
Ten eerste: aan wie is de boodschap van de Zaligsprekingen gericht?
Ten tweede: wat betekent die zaligheid, dat geluk die mensen beloofd wordt?
Ten derde: hoe hangt die zaligheid samen met wat je doet en hoe je in het leven staat?
Ten eerste: aan wie is de boodschap van de Zaligsprekingen gericht? Dat is “de menigte”, dat wil zeggen: aan iedereen. Iedereen die Jezus wil volgen. De Bergrede – waar dit het begin van is – is een boodschap voor alle mensen. De zaligsprekingen zijn geen Acht Wetten voor een kleine spirituele elite, of een topkader van geestelijke atleten. Het is een boodschap en een opdracht die universeel is, die aan alle mensen is gericht. Het is er niet alleen maar voor superchristenen, of alleen voor geestelijken of religieuzen. Het is er écht voor íedereen. We zullen iets later zien waarom dat belangrijk is om te weten. Dat is één.
Dan ten tweede: wat is “zaligheid”?
Het woord zalig, wat betekent dat? We gebruiken in het gewone taalgebruik eigenlijk alleen nog als we het hebben over een stuk chocoladetaart of iets dergelijks.
Nieuwe bijbeluitgaves hebben vaak geprobeerd het Griekse woord anders te vertalen. Bijvoorbeeld met “gelukkig” of “blij” maar ook dat dekt de lading niet goed. “Gezegend” is misschien nog de beste optie, wat betekent dát dan?.
Het betekent in ieder geval niet zomaar “gelukkig zijn” of “lekker in je vel zitten” en het heeft al helemaal niks met “wellness” van doen. Je kan niet naar een therapeut of een coach stappen om te leren om gezegend te zijn. Een zegen krijgen, een zegen zijn, dat kan nooit in je eentje. Het kan alleen binnen een relatie. Om precies te zijn: het gaat hier om de zegen die volgt vanuit een relatie met God. Dat geluk dat daar uit voortkomt wordt uiteindelijk voorbij de grenzen van ons leven verwerkelijkt. Het wordt niet in dit leven voltooid.
Het is geen
toeval dat we de Zaligsprekingen uit Mattheus altijd lezen bij de viering van
Allerheiligen, als we denken aan de mensen die leefden vanuit Gods belofte. Het geluk waar het in de Zaligsprekingen om gaat
is namelijk uiteindelijk te groot voor dit leven. Het is het geluk van de heiligen in de Hemel: te groot om te bevatten.
Je hébt dat geluk waar het hier over gaat nu nog niet. Dat is onmogelijk. Sterker nog: het tegendeel is vaak waar! Het leven is zwaar en misschien heb je zelfs verdriet, maar Gods zegenwerk is ingezet en we zullen wonderen zien. De zaligheid waar over gesproken wordt is een actief en dynamisch principe dat ons hele leven in beweging zet. Het is zeker geen doekje voor het bloeden of een zoethoudertje voor als het leven pijn doet! Gods zegen is hier als een batterij die ons nieuwe kracht geeft, geen doekje voor het bloeden.
Zaligheid, gezegend zijn, dat is het geluk dat volgt op de doorleefde ervaring van de liefde van God. De kennismaking met die liefde zet ook ons leven in beweging. Daar worden we andere mensen van. Zo komen we dan op het derde punt:
Ten derde: hoe hangt die zaligheid samen met wat je doet en hoe je in het leven staat?
De hele Bergrede, waar de zaligsprekingen het begin van zijn geeft een diepe visie weer over hoe je als mens kan leven. De Bergrede is gevuld met dramatische voorbeelden en indringende woorden. Het is een poëtische visie-tekst, en dus geen opsomming van regels. Als we het zouden proberen te lezen als een nieuwe serie wetten of regelementen dan gaat mis.
En als we terugdenken aan het feit dat het geluk waar het hier over gaat geluk is dat voortkomt uit de vereniging met God voorbij de grenzen van ons leven begrijpen we ook waarom de zaligsprekingen geen wetten of gedragsregels kunnen zijn. Dan zou de hemel iets zijn wat je zou kunnen verdienen als je je maar goed aan Gods reglementen houdt!
De Bergrede zegt ons dus niet voor wat we moeten doen, maar eerder wie we moeten zijn[i]. We moeten op pad naar God ons karakter blijven vormen en we lezen in de Zaligsprekingen terug hoe zo`n gezegend karakter er uit ziet. Ze zijn een soort stip op de horizon. Je zal er nooit helemaal raken maar je weet wel welke richting je uit moet gaan.
In het kort ziet dat er als volgt uit:
Gezegende mensen zijn de “armen van geest”, de treurenden en de zachtmoedigen. In het kort gezegd: mensen die niet vol zijn van zichzelf. Mensen die zich niet onttrekken aan het verdriet in de wereld, en niet proberen keihard zaken te forceren.
Het zijn
mensen die hongeren en dorsten naar gerechtigheid, barmhartigen,
en zuiveren van hart. Mensen die vervuld zijn van Gods visie voor het goede
leven en dit op een integere manier nastreven, zonder er op uit te zijn op wraak
of afrekeningen met mensen die hun ooit gekwetst hebben.
Tenslotte zijn het mensen die vrede brengen waar ze komen, ook als anderen hun goed met kwaad vergelden en je inzet naar het oordeel van de wereld helemaal geen vrucht draagt.
Het spreekt voor zich, daar zul je nooit klaar mee zijn. Het pad van de zaligsprekingen is een beetje als een ladder naar de Hemel. Je mag zelf proberen om wat hogerop te komen, meer naar die visie te leven, maar je moet niet denken dat je er op eigen kracht helemaal kan komen. Integendeel leef je uit de verwachting dat wie zich laat leiden door het verlangen om steeds dichter bij God te komen en daar ook aan werkt, dat God er dan ook voor zorgt dat je op je bestemming aankomt.
Juist doordat de Bergrede aan alle mensen gericht is volgt daaruit dat iedereen ook een stap kan zetten op die ladder, iedereen kan een poging doen om minder vol van jezelf te zijn, of milder te worden of te werken aan vrede in je omgeving.
De zaligsprekingen zijn geen Hoge Woorden die geen betrekking hebben op ons leven. Integendeel, ze zijn een uitnodiging aan iedereen, een uitnodiging om God te leren kennen, op Hem te vertrouwen en steunend op zijn belofte ons best te doen om ontvankelijkere mensen te worden, minder vol van ons eigen. Mensen in wie Gods liefde, Gods zegen al tijdens ons leven begint op te lichten.
Amen.
